SAADET ASRI YENİDEN
Takva toplumunda eğitimin asli meselesi iman eğitimidir. "Takva toplumu, fertlerini, imanı en sahih bir şekilde kavrayabileceği, Allah'ın kitabını ve Resul'ünün sünnetini anlayıp kendini bu ikisinin sınırları içinde tutabileceği, kişileri, olayları ve olguları doğru yorumlayıp değerlendirebileceği bir akıl eğitiminden geçirir." Takva toplumunda eğitimin asli meselesi iman eğitimidir. "Takva toplumu, fertlerini, imanı en sahih bir şekilde kavrayabileceği, Allah'ın kitabını ve Resul'ünün sünnetini anlayıp kendini bu ikisinin sınırları içinde tutabileceği, kişileri, olayları ve olguları doğru yorumlayıp değerlendirebileceği bir akıl eğitiminden geçirir."
Hiç şüphesiz İslam toplumunun en güzel örnekliği Saadet Asrı ile ortaya konmuş ve vahiyle dile getirilen iddialar farazi ve nazari bir kurgulamanın ötesinde canlı, yaşayan bir topluma dönüşmüştür. Bu toplumun temel özelliği Hz. Peygamberin (a.s.) ellerinde yoğrulmuş ve vahyin şekillendirdiği bir toplum olmasıdır. Diğer bir deyişle bu toplumun öğretmeni, mürebbisi Hz. Peygamberdir. O'nun mürebbisi de Allah'tır. Buna işareten Efendimiz (a.s.): "Beni Rabbim terbiye etti ve terbiyemi en güzel şekilde yaptı."(1) buyurur. Efendimizin (a.s.) bu durumunu Allah da: "Şüphesiz sen büyük bir ahlak üzeresin"(2) diyerek izah eder. öte yandan Kur'an Hz. Peygamberin (a.s.) aramızdaki konumunu ve bu konumun ona yüklediği misyonu dile getirirken: "Ümmiler arasından kendilerine ayetleri okuyan onları arındıran, onlara kitap ve hikmeti öğreten bir Peygamber gönderen O (Allah) odur."(3) diye ifade eder.
Kısaca dile getirilen bu terbiye seyrinin ortaya çıkardığı bizimde üzerinde dikkatle durmamız gereken bariz olgu, Medine İslam toplumu ve o toplumu oluşturan sahabe neslidir. Bütün İnsanlık tarihi boyunca benzerine rastlanması mümkün olmayan bir nesil (Allah hepsinden razı olsun).
Sürekli önünde durduğumuz gerçeklik, bu açık ve kesin gerçekliktir: "Siz insanlar için çıkarılmış en hayırlı bir ümmetsiniz. İyiliği emreder, kötülüğü nehyedersiniz ve Allah'a da iman edersiniz"(4)
"İşte böylece sizi vasat bir ümmet kıldık ki insanlara şahit olasınız, Peygamber de size şahit ola"(5)
Karşısında durduğumuz bir ütopya olmadığı gibi tarihin derinliklerinde olmuş bitmiş ve bir daha gerçekleştirilmesi mümkün olmayan bir olgu da değildir. Aksine aynı ideal toplumun ortaya çıkarılmasının mümkünlüğünü gösteren hatta daha da ilerisi, böyle bir toplumun ortaya çıkarılmasını zorunlu kılan, insanlığın kurtuluşu için zorunlu kılan pratik bir örneklik sunmaktadır. Zira sahabe neslinin oluşturduğu örnek İslam toplumunun temel etkenleri bütün tazeliği ile aramızdadır. Bu temel etkenler vahiy/Kur'an ve Peygamber/sünnettir.
Söz konusu örnek İslam toplumunu tarihin derinliklerinden çıkarıp insanlığın kurtuluşu için yeniden pratik örneklik arz edecek bir yapı kazanması için gerekli ve öncelikli iş, o toplumun muttaki fertlerini ortaya çıkarmaktır. Bunun için ihtiyaç duyduğumuz şey, Nebevi eğitim seyrini, bu seyrin temel niteliklerini ve asli meselelerini tespittir.
Bundan sonra
Örnek bir takva toplumunda İslami eğitimin(6) kaynağı hiç şüphesiz alemlerin Rabbi olan Allah'tır. Bundan dolayı İslami eğitimin en mühim vasfı, kaynağını Allah'tan alıp imanı/teslimiyeti esas almasıdır. Bu yönü ile eğitimin mutlak hedefi Allah'ın iradesini şekillendirdiği sosyal bir hayat içerisinde mü'min/ muttaki insan yetiştirmektir. Hz. Peygamberin (a.s.) ashabının (Allah onlardan razı olsun) imanı, onların eğitiminde esası teşkil etmiştir. Zira onların sahip olduğu iman, sadece dilde söylenen, kalpte gizlenen bir iman değil, her şeyi ile yaşanan bir imandı.
Takva toplumunda eğitimin asli meselesi iman eğitimidir. İman eğitiminin kaynağı Allah olduğu gibi bu eğitimin varacağı yer de yine Allah'tır. Buna binaen Allah, bu eğitime sahip mü'minleri Allah'a ver ahiret gününe kavuşmayı ümit edenler diye tanımlar. İman eğitimi büyüğü ile küçüğü ile çocuğuyla yaşlısıyla, kadınıyla erkeğiyle, takva toplumu fertlerinde sürekli gerçekleşen bir eğitimdir. Aralıksızdır. Aynı zamanda iman eğitimi zihin, kalp ve amelden oluşan imani yansımaların tümünü de içerir.
Eğitimin Unsurları
Aklın Eğitimi
Takva toplumu, fertlerini, imanı en sahih bir şekilde kavrayabileceği, Allah'ın kitabını ve Resul'ünün sünnetini anlayıp kendini bu ikisinin sınırları içinde tutabileceği, kişileri, olayları ve olguları doğru yorumlayıp değerlendirebileceği bir akıl eğitiminden geçirir.
"ilimde derinleşmiş olanlar: Biz o kitabın hepsine iman ettik, hepsi Rabbimizin katındandır. Ancak akledenler öğüt alırlar.'"(7)
"Allah bir kimse için hayır dilediğinde onu dinde fakih/ince anlayış, derin kavrayış sahibi kılar."(8)
Kalbin Eğitimi
İman eğitiminin diğer temel unsuru, kişiyi Allah'a teslim eden, Ona kavuşmayı arzulayan, her an Allah'ın rahmetini isteyip azabından korkan diri ve temiz bir kalptir.
"Ogün kişiye ne mal ve ne de çocuklar fayda verir. Ancak Allah'a temiz bir kalple gelen müstesna."(9)
Şüphesiz mü'min fertleri, takva toplumunu gerçekleştirecek kıvama getiren unsur kendisi sağlam olduğunda tüm cesedin sağlam olduğu kendisi bozulduğunda tüm cesedin bozulduğu kalptir.(10)
İnsanı eylem geçiren ve aynı zamanda sükûna erdiren de bu Rabbani gerçektir.
Kalbin eğitimi, kalbin kapısını Allah'ı bilmeye, Ondan korkmaya, yalnız Ona tevekkül edip sevgisini ve rızasını kazanmaya açar; Kişiyi Allah'a yakın kılar ve Allah'ı zikirle mutmain olur.
"Dikkat edin! Kalpler ancak Allah'ın zikri ile tatmine ulaşır."(11)
Ahlak Eğitimi
Takva toplumunu fertlerini kâmil mü'min' mertebesine ulaştıracak ve aralarındaki kardeşlik' hukukunu pekiştirecek ve ona işlevlik kazandıracak bir diğer temel eğitim unsurudur, ahlak eğitimi. Efendimizi (a.s.) gönderiliş gayesi olarak ifade edilen mekarim-i ahlak (12) olmaksızın, iman, kuru bir iddia ilim, faydasız kıl-u kal/dedikodu; zikir, boş bir dil alışkanlığı; fikir, tefrika unsuru; cihad, kupkuru bir kavga; davet, cennete çağırmak yerine cehenneme itme çabasına dönüşür. Takva toplumu fertlerini ahlak eğitiminden geçirerek onlara imandan cihada bütün amellerini anlamlı kılacak temel vasfı kazanır.
İmanın sahihliği, niyetin ihlâsı, amelin salihliği hayatın istikameti ancak güzel ahlak ile mümkündür.
"Mü'minlerin en kâmil olanı ahlakça en güzel olanıdır."(13)
Düşünce Eğitimi
Aklın eğitiminden farklı olarak takva toplumu, fertlerini sahih bir düşünce ve anlayış eğitiminden geçirir. Diğer bir deyişle onlara siyasi ve ideolojik eğitimin sahih kaynaklarını gösterir. Böyle bir eğitimi tek tiplilik, bağnazlık, dar görüşlülük, aşırılık ve saplantılılık tehlikesine düşmeksizin gerçekleştirir.
Yine bu eğitimle mü'minler, oluşturdukları takva toplumunun siyasi ve idari gidişatına kayıtsız kalmadan, birey esaslı bir hayatın yerine kardeşlik esasına ve velayet bilinci ile işleyen bir hayatı ikame eder. Düşünce eğitimi, onların toplumsal hayatlarını şekillendirecek bir etkinliğe sahiptir. Emri bi-l ma'ruf ve nehyi ani-l münker bu etkinliğin merkezinde yer alır. Gerek Allah'ın kitabı ve gerekse Rasulullahın sünneti bir bütün olarak takva toplumunu bu anlayış çerçevesinde eğitir.(14)
Davet ve Cihad Eğitimi
"Uğrumuzda cihad edenleri hiç şüphesiz yollarımıza iletiriz"(15)
"Allah'a davet eden, Salih amel işleyen ve ben şüphesiz Müslümanlardanım diyenden daha güzel sözlü kim var?"(16)
Takva toplumu, fertlerin İslamın, bütün insanlığın/insanların kurtuluşu için gönderilmiş bir din anlayışı ile eğitir. İnsanları cehenneme göndermenin, ateşe atmanın esas olmadığı, esas olanın onların kurtuluşu/hidayeti için çabalama sorumluluğunu verir, bu anlayış.
Hayber'de cihadın kızıştığı bir anda Efendimizden (a.s.) sancağı alan Ali'ye (r.a.) Efendimizin (a.s.) söylediği söz bu anlayışın temelini oluşturur:
"Onlardan birinin senin elinle kurtuluşa ermesi, senin için vadiler dolusu kızıl deve olmasından daha hayırlıdır."(17)
Esasen cihadında altında yatan, bu anlayıştır.
"Yeryüzünde fitne kalmayıncaya ve din yalnız Allah'ın oluncaya kadar onlarla savaşın."(18)
Takva toplumu, fertlerine cihadın kuru bir kavga, bir toprak kazanma, sınırları genişletme, ganimet elde etme maksatlı olmadığını onun ya zulmü ortadan kaldırmak, yahut İslam vatanını işgalcilerden kurtarmak veyahut İslam ile insanlar arasındaki engelleri yok etmek maksadı ile yapılan bir ibadet olduğu anlayışını verir.
Davet ve cihad eğitimi takva toplumunu tembellik, uyuşukluk ve kokuşmadan uzak tutan bir eğitimdir ve takva toplumunun eğitiminin olmazsa olmazlarındandır.(19)
Eğitimin Temel Nitelikleri
A) Takva toplumunda eğitim, kardeşlik üzerine inşa olunmuştur. Bu anlayış takva toplumunun fertleri için büyük bir nimettir.
"Allah'ın size olan nimetini hatırlayın; hani siz birbirinize düşman idinizde O kalplerinizi birleştirmiş ve Onun nimeti sayesinde kardeşler olmuştunuz.(20)
"Ancak mü'minler kardeştirler"(21)
"Müslüman müslümanın kardeşidir"(22)
Kardeşlik üzerine inşa olunan eğitim, kör hizip taassubundan, ırkçı/milliyetçi sapkınlıktan uzak tutan bütün ümmeti tek bir vücut telakkisine götüren bir eğitimdir.
B) Takva toplumunda eğitim, dengeli ve orta yolludur. Her türlü aşırılıktan, ifrat ev tefrit dengesizliğinden, saplantılı tavırlardan uzak bir toplum için orta yol ve denge üzerine kurulu insan fıtratını bilen ve o fıtratın farklılıklarına ve her farklılığın ihtiyacına uygun bir eğitim gerekir.
"Ve böylece sizin dengeli ve ölçülü/vasat bir toplum olmanızı istedik ki tüm insanlığa şahit olasınız Resul de size şahit olsun."(23)
C) Takva toplumunda eğitim, çözüm üretici ve yapıcıdır.
"Ey iman edenler yapmayacağınız şeyi niçin söylersiniz. Allah katında en büyük günah yapmayacağınız şeyi söylemenizdir."(24)
Takva toplumunda eğitim, Müslüman fertlerin hayatına anlam katmayacak ve onları boş şeylerle uğraşıp sürekli yıpratacak işlerden, tartışmalardan, ortamlardan ve ilişkilerden uzak tutar.
"Onlar boş şeylerden yüz çeviriler."(25)
"Onlar boş söz işittikleri zaman, ondan yüz çevirirler ve bizim işlerimiz bize sizin işleriniz size. Size selam olsun. Bizim kendini bilmezlerle işimiz yok.' derler"(26)
Söz konusu eğitim, Müslüman fertleri sürekli eylem/amel üzere eyler.
"(Bir işten) boşalınca, (diğerine) tutun. Ve Rabbin'e yönel."(27)
Son Söz
Hem ferdin ve hem de toplumun yetişmesi ve gelişmesinin esası eğitimdir. Bu eğitimi varlığın gayesine en uygun ve en mükemmel biçimi ile ancak, örnekliğini saadet asrında gördüğümüz İslamın gönderiliş gayesi ile paralellik arz eden bir eğitim yöntemi gerçekleştirebilir.
İslami eğitimin gerçekleştirmek istediği en önemli hedef, İslamı sahih bir anlayışla öğrenen ona ihlâs ile bağlanan gerek fert düzleminde ve gerekse toplumsal hayatta onu en güzel biçimde uygulamaya koyan örnek ve ideal bir nesil oluşturmaktır.
"Siz insanlar için çıkarılmış en hayırlı bir ümmetsiniz iyiliği emreder kötülüğü nehyedersiniz"(28)
"İşte böylece sizi vasat bir ümmet kıldık ki insanlara şahit olasınız, Peygamberde size şahit ola."(29)
Buradan hareketle İslami eğitimin toplumsal hayattaki fonksiyonunun İslamın mesajını hayata tatbik ve ideal İslam toplumunun oluşturulması olduğunu görürüz.
"Sizden hayıra davet eden iyiliği emredip kötülükten alıkoyan bir ümmet olsun. Kurtuluşa erenler işte bunlardır."(30)
1- Suyuti, Camiu-s Sağir,1/14
2- 68 Kalem,4
3- 62 Cum'a,2
4-3 Al-i İmran
5- 2 Bakara,143
6- Bir toplumun üzerine inşa olunduğu temel değerlere atfen, söz konusu ifadeyi kullanıyoruz.
7- 3 Al-i İmran,7
8- Müslim, İmare 175
9- 26 Şuara, 88893
10-Buhari, İman 39
11- 13 Rad 28
12-"Ben ancak güzel ahlakı tamamlamak üzere gönderildim."Muvatta, Husnü-l Hulk 8
13-Tirmizi, Rad 11(1162)
14- Kur'an-ı Kerim Başından sonuna kadar bu anlayışı dile getiren ayetlerle doludur. Yine Rasulullah'ın sahih sünneti de mü'minleri kendine kapalı fertler yerine açık fertler yetiştirme karakterine sahiptir.
15- 29 Ankebut,69 16- 41 Fussilet,33 17- Müslim, Fezail es-Sahabe33
18- 8 Enfal,39
19- Beden eğitimi: Bu konuya burada işaret edilmesi ehemmiyetsizliğine binaen değildir. Aksine sahih bir kulluğu tam olarak yapabilmenin şartı sahih/sıhhatli bir bedendir. Buna binaen bedenin eğitimi hastalıklardan sakınma, sıhhati bozacak tüm unsurlardan uzak durma, temizliğe dikkat gibi konular takva toplumunun fertlerine uyguladığı eğitim konularıdır.
20- 3 Al-i İmran, 103
21- 49 Hucurat,10
22- Buhari, Mezalim3
23- 2 Bakara,143
24- 61 Saf,23
25- 23 Mü'minun,3
26- 28 Kasas, 55
27- 94 İnşirah,78
28- 3 Al-i İmran,110
29- 2 Bakara,143
30- 3 Al-i İmran,104
