İSLAM ve DEMOKRASİ* - rahle.org

İSLAM ve DEMOKRASİ* - rahle.org

İSLAM ve DEMOKRASİ*


Facebookta Paylaş
Tweetle



Rasim Özdenören

* Aşağıda okuyacağınız yazı Bilgi ve Hikmet dergisinin 1993 Güz Sayı/I sayı­sından alıntılanmıştır. Yazının birinci kısmı yaşadığımız toprakların üzerindeki ira­denin demokrasi ile ilişkisini sorguluyor. Biz yazının ikinci bölümü olan "İslam ve Demokrasi" başlıklı kısmını sizlere sunuyoruz.

"Müslümanca Düşünme Üzerine Denemelerde bulunan yazar Rasim Özde­nören, bu yazısını özellikle günümüz gündemlerini de göz önüne alarak dikkatle okumanızı tavsiye ediyoruz.

İSLAM ve DEMOKRASİ

Genel Mülahazalar

Pakistanlı merhum alim ve siyaset adamı Mevdudi İslam devleti ile ilgili görüş­lerini belirtirken bir yerde şunları söylüyor. "Bu hayat anlayışı, İslam halifeliğini bir demokrasi haline getiriyor. Fakat bu demokrasi kökünde ve temelinde teokrasi, monarşi ve papalığın hükümet şekillerinden olduğu gibi, bugünkü Batı laik de­mokrasisinden de farklıdır. Çünkü modem Batı anlayışına göre, demokrasi halkın mutlak hakimiyete sahip olduğu farz olunan siyasi teşkilat felsefesidir. Oysa müslümanların demokrasi dediği şey, halkın tek hükümran olan Allah’ın vekiline veya halifelik hakkına saygı duyulan bir sistemdir. Batı laik demokrasilerinde, hükümet halkın oylarını kullanarak belirttiği iradesine göre kurulur veya değiştirilir. Bizim demokrasimizde de aynı şey yapılır, fakat arada şu fark var ki, Batı sisteminde de­mokratik bir devlet mutlak otorite hakkını benimsediği halde, bizim demokrasi­mizde, hilafet, ilahi Kanunun tayin ettiği sınırla bağlıdır. (Ebu’l A'la el-Mevdudi, İs­lam’da Devlet Nizamı, çev:R. Özdenören, Hilal Y., İst., 1967, s.26)

Şimdi bu metni İslam demokrasisi diye bir şey olmadığı şeklinde yorumlama­mız mümkündür. Çünkü "İslam demokrasi"sinin, Batı demokrasilerinden farklı ol­duğunun açıklanması zımnında ifade edilen hususlar, aslında nevi şahsına münha­sır bir Islami yönetimin varlığına işaret etmiş oluyor. Nitekim aynı kitabın ileriki sayfalarında şu ifadelere rastlıyoruz:

"...Bunlar, İslam Devleti dediğimiz ideal idare biçiminin ilk bakışta göze çarpan özellikleridir. Siz bunu istediğiniz herhangi bir modem terimle vasıflandırabilirsiniz. Ona laik veya demokratik veya teokratik idare diyebilirsiniz. Biz ona özel bir isim vermeye çalışmıyoruz. Bizim üzerinde ısrarla durduğumuz şey muhtevadır."(s.64)

Olaya sadece biçimsel yönden veya sadece muhteva yönünden bakmanın kı­sırlığı bu satırlarda belirginleşmektedir. Çünkü demokrasi sadece biçimsel bir olay değildir. Sadece seçim yönteminin belirlenmesiyle veya yöneticilerin seçim yoluy­la başa getirilmesiyle demokratik bir yönetime ulaşılmış olmuyor. Muhtevanın ay­nı zamanda biçimi (şekli) belirlediğini gösteren bir olayla karşı karşıyayız.

İslâmî yönetimde, yöneticilerin sadece seçim yoluyla belirlenmediği, fakat se­çim yoluyla da belirlenebileceği vakıasını bir an için görmezlikten gelerek ve yö­neticileri belirlemenin tek yolunun seçim olduğunu kabul ve farz ederek konuya yaklaşsak bile, demokrasinin önemli bir veçhesinin de "halk hakimiyeti" olduğunu hatırlarsak, İslam'da mutlak hakimiyetin halktan değil, fakat İlahi hükümlerden kay­naklandığı hususu, onun demokrasiye olan nispetini belirlemekte aydınlık sağlaya­caktır.

Demokrasinin sadece bir yönetim biçimi değil, fakat aynı zamanda bir düşün­me biçimi olduğunu hatırda tutmamız gerekiyor. Demokrasi, bu yönüyle bir zih­niyetin, kafa yapısının dışlaşması anlamını da taşıyor. Ve esasen bu anlamıyla (ya­ni kanun yapıcının beşer olduğunun kabulüyle) demokrasi Batı dünyasının siyasal ve sosyal hayatında bir yer kazanıyor ve kazandığı yen tutmayı başarabiliyor.

Burada, İslami kurumların ve tabi burada sözü edilen yönetim biçiminin Batı terimleriyle ifade edilmesinin sakametiyle bir kez daha karşılaşıyoruz. Merhum Mevdudi, tanımladığı yönetim biçimine laik veya demokratik veya teokratik idare diyebileceğimizi ifade ediyor. Ne var ki, İslami idarenin bu terimlerden herhangi biri ile ifade edilmesi, zihinleri berraklaştırmak şöyle dursun, onu karıştırmaya hiz­met edecektir.

Müslüman Demokrat Olabilir mi?

Demokrasinin sadece bir şekil meselesinden ibaret olmadığını kabul etmek cetaris paribus bir topluma tepeden inme kanunlar koyarak onu demokratik bir düzene ulaştıramayacağımızı kabul etmekle eş anlamlı olur. Bu kanunlar isterse demokratik düzenlemeler hususunda olgunluğunu kabul ettirmiş ülkelerin kanunlarından esinlenerek yapılmış, hatta oralardan iktibas edilmiş olsun!

Demokrasinin şekil meselesinden ibaret olmadığını söylerken, demokrasinin harcıâlem tanımına dayanarak halkın, halk için, halk tarafından yönetilmesini sağ­lamak üzere yürürlüğe koyacağımız bir seçim kanunu ile veya anayasa veya baş­ka kanunlarda tespit edilebilecek antidemokratik hükümlerin kaldırılarak onların yerine demokratik diye telakki edilebilecek hükümleri getirmek suretiyle demok­ratik bir düzeni ve demokratik bir ortamı sağlayacağımıza inanmayı reddetmemiz gerekiyor. Çünkü demokrasinin şekilden ibaret olmadığını söylerken onun bir zihniyet meselesi olduğunu da kabul ettiğimizi söylemiş oluyoruz.

işte buradaki ‘zihniyet’ kavramı üzerinde duyarlılık gösterilmesi icap ediyor. Türkiye'nin son 150 yılık batılılaşma çabaları aynı zamanda onun demokratikleş­me (ve fakat onu başaramama) çabaları olarak da ele alınabilir. Şayet söz konu­su başarısızlığı izah etmede güçlük çekiliyorsa olayın zihniyetle ilgili veçhesine mü­racaat edilmelidir. Başarısızlığın temel sebebini geçmişinde İslam'ı yaşamış olan bu ülke insanlarının "secular" ve "profane" bir zihniyete yabancı kalmalarında sürdür­müş olmalarında bulabiliriz.

Demokrasi, egemenliğin kaynağını halkta (insanda) arayan özelliğiyle "profa­ne" (kutsallığından boşandırılmış) bir zihniyete sahip kılınmayı istiyor. Oysa Müslümanlar, Müslüman olmanın getirdiği tabiî hasıla olarak egemenliğin kaynağını vahye (İlahî kanuna) dayandırırlar. Bu iki farklı zihniyet örtüşmez. Yani bir Müslü­man, kendi tanımı icabı, aynı zamanda demokrat olamaz.

Bu öngörü, Müslümanın fikir ve vicdan hürriyetine yabancı olduğu. İnsan hak­ları ve adalet kavramlarını tanımadığı biçimindeki yorumlardan kaçınılarak anlaşıl­malıdır. Üzerinde durulacak husus, egemenlik hakkının kaynağının insanda (halk veya millet olarak insanda) mı, yoksa vahiyde mi aranması gerektiği sorusunda yoğunlaşıyor. Demokrasi, bu sorunun cevabını egemenliğin kaynağının insan ol­duğunu söyleyerek veriyor.

Şimdi bu hususta berraklaşmak gerekiyor "Secular" ve "profane" bir zihniyet­le koymayı uygun gördüğüm her kanun, kendi kutsal muhteviyatından boşandırılmış ve boşandırılmış olarak konulmuş olacaktır. İşte Müslümanlar nezdinde de­mokrasi meselesinin kritik noktası burada ortaya çıkıyor. Şöyle ki, bu zihniyetle ben dinî hükümleri de uygulanmak üzere yürürlüğe koysam, bu hükümler artık onun vahyi değerinden boşandırılmış sayılacaktır. Çünkü onu yürürlüğe koymayı uygun gören benim, benim irademdir. Ben o hükmü yürürlüğe koymayı uygun gördüğüm gibi, yürürlükten kaldırmayı da uygun görme hakkını ve yetkisini elim­de tutmakta olduğumu ifade ediyorum demektir. Burada, egemenliğin kaynağının insan (halk veya millet iradesi) olduğu hususu öne çıkıyor.

Batıda kilisenin kanunları yürürlükte olmasına rağmen aynı zamanda demokra­sinin var olmasının, fakat İslam dünyasında İslam hükümleriyle demokrasinin bir arada bulunmamasının sebebi, ancak egemenliğin kaynağı meselesine açıklık sağ­lanarak ortaya konulabilecektir. Batıda yürürlükteki kanunlar Hıristiyanlığın kanun­ları olmakla beraber, bu kanunları yürürlüğe koyan egemenlik, insanın iradesinde vücut bulmaktadır.

Olay, bazılarının zannettiği gibi demokratik bir ortamdan Müslümanların yarar­lanmasının uygun olup olmadığı veya ondan nasıl yararlanabilecekleri meselesi de­ğildir; yani Müslümanlar nezdinde cevabı aranan soru bu değildir. Cevabı aranan soru, demokratik platformda Müslümanca iradenin tecelli edip etmeyeceği soru­sudur. Bu sorunun pratik ifadesi ise, demokratik mücadele sonunda İslam’a ulaşı­lıp ulaşılamayacağı keyfiyetinin irdelenmesi noktasına müncer oluyor.

Anlaşılması gereken hususlar şunlar oluyor I. Egemenliğin kaynağını insanda (millette) arayan zihniyetin vaz’ edeceği kanun İlahî kanun bile olsa, bu, onu ter­cih eden iradeye öyle tecelli ettiği için böyle olacaktır; yani artık onun İlahî olma vasfının ehemmiyeti yoktur, çünkü onu tercih eden irade bu tercihinden vaz geçmeme hakkını ve yetkisini kendi elinde tutmaktadır. 2. Demokratik bir ortamda Müslümanlar neyin mücadelesini yapmak üzere ortaya çıkacaklardır iktidar mücâdelesi mi? Demokrasilerde temel kabul milletin egemenliği olduğuna göre, bu kabul üzerinde yapılacak dinî tercihler de son tahlilde "profane" bir mahiyet ihraz edecek demektir. Bir başka deyişle, demokratik mücadele vermek üzere yola çıkmış olanlar, dinin hükümlerinden vaz geçmeyi göze alabilmiş, daha başta bu niyetle yola koyulmuş tuhaf Müslümanlar olarak zuhur edeceklerdir.

Müslümanca İrade

Buna rağmen, bazılarımızca halâ, İslami bir sonucun elde edilebilmesi için "de­mokrasi" gibi bir "araç"tan Müslümanların yararlanmaktan kendilerini niçin mah­rum kılmaları gerektiği hususu merak konusu olmaya devam edebilecektir. Bura­da, İslam'ın araçlar konusunda, amaca gösterdiği ölçüde titizlik talep ettiğini ha­tırlamalıyız. İslam’a göre, araçlarımız da amaçlarımız kadar ve onlar gibi meşru ve mukaddes ve temiz olmalıdır (olmak zorundadır).

Gene de Müslümanların kendilerini demokrasi gibi bir araçtan niçin mahrum kılmaları gerektiği hakkındaki sorunun içinde zımnen mevcut bulunan şu iki soru­nun da cevabını araştırmamız gerektiğini düşünüyorum. Çünkü sorular doğru vaz' edilmezse, onların doğru cevabına ulaşmakta düşünülmemelidir.

Şimdi, Müslümanlar kendilerini demokrasiden niçin mahrum bırakıyor soru­sunu merak edenlerce acaba: I. İslam'ın gelmesine demokrasi nasıl yardımcı olur; yani İslam'ın gelmesine demokrasi yardımcı olabilecekken bu yardımdan niçin iç­tinap ediliyor, sorusu mu sorulmak isteniyor, yoksa 2. İslam nezdinde demokra­si nasıl meşru kılınır, sorusuna mı önem atfediliyor?

Soru birinci şıkta ortaya konulduğu gibi anlaşılırsa, burada gene egemenliğin kaynağı meselesi ve araçların İslam nezdindeki meşruiyeti meselesi karşımıza çı­kacaktır. Bu husustaki mülahazaları tekrarlamıyorum.

Eğer soruyu ikinci şıkta olduğu gibi ortaya koyuyorsak, yani İslam nezdinde demokrasiye meşruiyet arıyorsak, bu konu, son 150 yıldır Müslümanlara musal­lat olmuş ve Batı medeniyeti karşısında yaşadıkları aşağılık duygusunun (özür di­leyici tavrın) bir dışa vurumu olarak görünmektedir. Son yüz elli yıl boyunca Müs­lüman düşünürler, Batı medeniyetinde mevcut bulunan siyasi, idari, içtimai, ikti­sadi vb. kurumların İslam’da da mevcut ulunduğunu ispat sadedinde abes bir ça­banın içinde yaşıyorlar. Batı medeniyetine ait kurumların, bazı Müslüman düşü­nürler tarafından İslam dinince tecviz edildiğinin düşünülmesi, hatta benzeri kurumların İslamiyet’te de mevcut bulunduğu yolunda yakıştırmalara tevessül edilmesi, her defasında, dinin hayata geçirilmesi hususunun bizzat bu kurumlar tara­fından ertelendiğine ve engellendiğine dair iddiamıza yol açan bir müşahededir. Mesela faizin helal, fakat ribanın haram olduğu yolundaki kelime oyunu bu cüm­leden olarak geçen yüzyılın buluşları arasında anılabilir.

Bir başka önemli husus da şudur Islami idarenin Müslümanca bir iradenin te­zahürü olarak ortaya çıkması iktiza etmektedir. Şayet ortada Müslümanca bir ira­de yoksa, yani ortaya çıkan eylem Müslümanca bir iradeyi (düşünceyi ve niyeti) yansıtmıyorsa, böylece kurulacak idarede şeriat da uygulansa, Islami bir iradenin bulunduğunu ilen sürmemiz imkan dahilinde olmayacaktır. Burada, öngörülen hu­kukun Müslümanca ir iradenin mi, yoksa demokratik bir iradenin mi mahsulü ol­duğu sorusu önem kazanıyor.

Egemenliğin kaynağını ilahi iradede (vahiyde) aramayan, fakat egemenliğin kay­nağını insan iradesine atfen izah eden bir zihniyetin idare rejimine, Kur'an'da "tağut" nitelemesiyle yaklaşıldığını ayrıca bilmeliyiz. Eğer ben demokratik bir iradenin dışlaşması olarak İslam şeriatını uygulamayı "uygun gördüğüm" için yürürlüğe ko­yuyorsam, bu aynı zamanda, benim onu uygun görmeyi terk ettiğim anda bu uy­gulamayı yürürlükten kaldırma hakkını da elimde bulundurduğum anlamını taşıya­caktır. Böylece doğru hükümler batıl niyetlerle uygulamaya konulmuş olacaktır. Veya İslam'ın hükümlerinin tağut marifetiyle yürürlüğe konulduğu söylenecektir; bu suretle onların ilahi muhteviyatından boşandırılmış olduğu ileri sürülebilecek­tir.

Maksat Üzüm Yemek mi, Bekçi Dövmek mi?

Böylece olayın İslam şeriatını her nasıl olursa olsun uygulamaya koymaktan farklı ve fazla bir şey olduğu anlaşılmaktadır sanıyorum. Burada ayırt edici nitelik İslam şeriatının uygulanmakta olup olmadığı değil, fakat Müslümanca iradenin bu uygulamada tecelli edip etmediği hususudur. Ama hemen akla gelebilecek ve de­nebilecek ki, maksat üzüm yemek mi, yoksa bekçiyi dövmek mi? Olaya böyle bir soruyla yaklaşıldığında kendimizi "opportunist" (fırsatçı, idare-i maslahatçı) bir tavra açık tutmaya da hazırlıklı olmalıyız. Üzerinde tartıştığımız zemin bizi, bu anlam- S da bir fırsattan yararlanmaktan men ediyor. Çünkü maksadımızın mücerret üzüm yemekten ibaret olmadığının bilincinde olmak zorundayız. Maksat sadece üzüm yemekten ibaret olsaydı, bir şekilde (bekçiyi kandırarak, çalarak veya onu döverek) üzüme ulaşılabilirdi veya üzüme ulaşma imkanlarını maksada göre oluştura­bilmenin fareleri araştırılırdı. Oysa maksat helalinden yenilen üzümler üzerinde aynı zamanda tasarrufta bulunabilme hakkını ve yetkisini elinde bulundurabilme neticesini sağlamaya matuftur. Müslümanın, burada, şöyle düşündüğünü tasavvur ediyoruz: Bekçiyi kandırmadan, çalmaya tevessül etmeden veya onu dövmeden bile olsa, kaynağı şüpheli olan o üzümü yemek reddedilmelidir. Çünkü o üzümü yeme müsaadesini lütfeden güç, onu yemekten men etme hakkını ve yetkisini de kendi elinde tutmaktadır. Bekçinin tasarrufu altında bulunan üzüme onun müsa­adesiyle ulaşmayı kabul etmem demek, kendimi bekçinin tasarrufuna teslim et­mem anlamına gelecektir, bekçi ye dediği zaman yiyeceğim ve müsaade ettiği ka­dar yiyeceğim.

ABD'de olsun, Avrupa ülkelerinde olsun alelumum Müslümanlara veya Müs­lüman öğrencilere Türkiye'de olduğundan daha fazla fırsatlar ve serbestlik tanın­maktadır. Mesela ABD'de, Müslüman öğrencilerin giyim konusunda dinlerinin ge­tirmiş olduğu bazı zorunluluklar varsa, okullar bu konudaki talepleri cevaplandır­mak zorundadır. Bazı dini tatiller için izin isteniyorsa okullar bunu da kabul etmek zorundadır. Ve ana-babalar çocuklarının bazı faaliyetlere ve tartışmalara katılma­larını istemiyorsa, sınırlı olmak kaydıyla, bu talep de kabul görmektedir. Müslü­man öğrenciler Cuma namazı için de mazeretli sayılmaktadırlar (Zaman, 24/6/1992). Halen Türkiye'de Cuma namazı için resmen izin verilmediği düşü­nülürse, ABD’de tanınan böyle bir iznin ne büyük ihsan olduğu daha büyük tak­dir edilir!

Şimdi, ABD Anayasası’nca Müslüman öğrencilere tanınmış olan hakların daha genişletildiğini, diğer sosyal tabakalara ve kurumlara da teşmil edildiğini tahayyül edelim. Hatta bir adım daha da ileri gidip ABD Anayasasının İslam şeriatını tü­müyle uygulamaya koyduğunu farz edelim. İşte bu durumda bile, ABD siyasi ira­desine hakim olan zihniyetin Müslümanca bir iradenin bir tezahürü olarak tecel­li ettiğini söyleyemiyorsak, bu anlamdaki şer'î uygulamanın Islami bir uygulama ol­duğunu söyleyemeyeceğimizi de kabul etmek zorunda kalırız. Çünkü ABD Ana­yasasının Müslümanlara veya diğer din Salihlerine tanıdığı hakları veya benzerle­rini veya belki de daha çoğunu İslamiyet de diğer din Salihlerine tanımaktadır. Ama Müslümanların demokratik idarelerin kendilerine tanıdığı hakları dolayısıyla şeriatı yaşamaları ile Müslümanca iradelerinin tezahürü olarak şeriatı yaşamaları

 

arasında, tâbi olanla hür olan arasında mevcut olan fark görünecektir.

Demokratik Batı ülkelerinde Müslümanlara Türkiye'de olduğundan daha çok teminat altında bulunan haklar "bahşediliyorsa" bu, o ülkelerdeki siyasi iktidarın bu husustaki iradeyi ve tasarruf gücünü kendi elinde tuttuğunun emniyeti içinde olu­şuyla izah edilebilir.

Böylece olaya, maksadın üzüm yemek mi, bekçiyi dövmek mi sorusunun oda­ğında yaklaşmanın, Müslümanları kendi iradelerinin tecellisinden mahrum bıraka­cağı ve onları açmaza sokacağı hususu anlaşılabilir olmaktadır, sanırım.

Müslümanca İradenin Tecellisi

İslam şeriatına uygun düşen bir hukuki uygulamanın aynı zamanda islami bir uygulama olup olmadığına karar verebilmemiz için bu uygulamanın Müslümanca bir iradenin tecellisi zımnında ortaya çıkıp çıkmadığına bakmamız gerektiğini ifade etmeye çalışıyoruz. Böylece "Müslümanca irade"ye özel bir anlam ve önem yük­lediğimiz anlaşılıyor. Öyleyse nedir onun bu anlamı?

Önce "irade" kelimesinin anlamını araştıralım. Bir felsefe sözlüğünde bu kelime şöyle izah ediliyor: "İrade, eylemi düşünceye uygun olarak gerçekleştirebilme ye­tisi... Demek ki, irade ulu orta bir özgürlük değil, çeşitli şartlara bağlı ve onlarla be­lirlenen ve onları bilerek bir karar verme özgürlüğüdür. İnsanın irade gücü, doğu­şunda sahip bulunduğu bir yeti değil, bilgi ve deneylerinin meydana koyduğu bir yetidir."

Mücerret irade, eylemin düşünceye uygun olarak gerçekleştirilebilmesi yetisi (melekesi, kabiliyeti) kabul ediliyorsa, Müslümanca iradenin de Müslümanca dü­şüncenin (niyetin) eylem halinde gerçekleştirilmesi diye ifade edilmesi mümkün olur. Buradan hareket ederek eylemlerimizin anlamlandırılmasında irademizi kıs­tas olarak kullanabilir ve ortaya çıkan eylemlere irademizin icap ettirdiği istikame­te göre İslâmî veya gayrı islami diyebilme ölçüsünü ele geçirmiş oluruz.

Böylece faiz haddini sıfır düzeyinde tutmayı öngören herhangi bir iktisadi dü­zenlemede, sırf bu uygulamadan dolayı İslami kuralların yürürlükte bulunduğunu söyleyebilme gerekçesine sahip olduğumuzu söyleyemiyorsak, herhangi bir se­beple İslam’ın bazı hükümlerinin yürürlükte bulunduğu veya bazı hükümlerinin uygulanmasına göz yumulduğu bir idari/içtimai düzende de, mücerret böyle uygu­lamalara bakarak orada İslam'ın uygulanmakta olduğu neticesine ulaşmamızın zo­runluluğu da ortadan kalkıyor demektir.

Şimdi söylediklerimizin çarpıcı örneği yakın tarihte İsrail devletinde yaşanmış­tır. Gayrimenkul ve borçlar hukuku, aynî haklar ve hukuk muhakemeleri usulü gi­bi konuların İslami hükümlere göre tedvininden ibaret olan Mecelle, 19. yy.ın ikinci yarısında Osmanlı Devletinde yürürlüğe konduğu gibi, aynı kanun İsrail'in müstakil bir devlet haline gelmesinden sonra da bu ülkede yürürlüğünü muhafa­za etmiştir. İsrail devletini kuranlar, İsviçre medeni kanununu veya Fransız mede­ni kanununu tercih edeceklerine Mecelleyi tercih etmişlerdir. Şimdi buna baka­rak İsrail'de İslami bir rejimin yürürlüğe konulduğunu söylememiz mümkün ola­bilecek mi?

Bunu mümkün görmeyişimiz sadece İslam'a ait hükümlerin tümüyle değil de kısmen uygulanmakta oluşundan ileri gelmiyor, fakat daha çok bu uygulamanın Müslümanca iradenin tecellisi olarak hayata geçirilmediği vakıasına dayanıyor.

Şimdi bu fikrimizin mefhumu muhalifinden, Müslümanca iradenin tecellisi ola­rak vuku bulan İslami uygulamalarda eksiklikler ve yanlışlıklar bulunsa bile, bu tür uygulamaları İslami olarak telakki edebilmemiz sonucu ortaya çıkmaktadır. Nite­kim Osmanlı Devletinde olsun, ondan önceki İslam devletlerinde olsun, uygula­mada görülebilecek aksaklıklara rağmen, hataları ve sevaplarıyla bu uygulamala­rın İslami olduğunu söylememiz imkan dahiline girmektedir.

Demokratik sistemin yapısal sonuçları itibarıyla Müslümanlara kılık kıyafetle­riyle ilgili olarak veya ibadetlerini eda etmelerine göz yumulmasına veya bazı ül­kelerde İslam'a ilişkin bazı hükümlerin yürürlükte bulunmasına bakarak oralarda İslam’ın hayata geçirilmiş olduğuna kanaat getirmek önemli bir yanılsama olur.

İslam'ın hayata geçirilmiş olduğuna kani olabilmek için, bu iradenin Müslüman­ca tecelli edip etmediği sonucuna bakmamız gerekiyor. Ancak bu irade, yukan- daki referansta belirtildiği gibi ulu orta bir özgürlük olarak ortaya çıkmıyor, Müs­lümanca yaşamak üzere bir araya gelmiş Müslümanların İslam'ın öngörülerine gö­re yaşamak hususundaki iradelerini hayata geçirebilme hususuna bağlı olarak ortaya çıkıyor.

Demokrasiyi Kavramak

Burada önemli olan husus şudur. Biz soruyu İslam’da demokrasi var mıdır ve­ya 'İslam Demokrasisini) nin mahiyeti nedir veya demokrasi nezdinde İslam'ın ye­ri ne olabilir, şeklinde ortaya koymuyoruz. Tersine, İslam nezdinde demokrasinin yeri nedir, sorusuyla yola çıkıyoruz.

İmdi, vicdan, din, düşünme özgürlükleri nasıl laikliğin ayırıcı vasıfları (karakteris­tiği) değilse, aynı özgürlükler demokrasinin de ayırıcı özelliklerini teşkil etmezler. Fakat bu özgürlükler Türkiye'de öteden beri laikliğin ve demokrasinin mütemmim cüzleri gibi telakki edildiği için, laiklik ve demokrasi de birbirinin mütemmimi (bü­tünleyici parçası) gibi telaki edilmektedir.

Adı geçen özgürlükler ve benzerleri siyasi rejimler tarafından teminat altına alı­nır (veya alınmayabilir). Ama bu özgürlükleri teminat altına alan her siyasi rejime mutlaka demokrasi dememiz icap etmez. Nitekim aynı özgürlükler İslam'ın da te­minatı altında yer almaktadır. Fakat İslamiyet, bir idare biçimi olarak demokratik değildir. Çünkü demokrasi, insanların, kendilerini idare edecek kanunları yapma hakkını, yani hakimiyet hakkını kendi uhdesinde tutma yetkisini ifade ediyor.

Keza demokrasi ile laiklik arasında da sanıldığı gibi vaz geçilmez ve organik bir ilişkinin bulunmadığını söyleyeceğiz. Laiklik, devlet ve kilise otoritelerinin birbirinin sahasına müdahale etmemesi zımnında ortaya çıkmış, tabir caizse, bir toplumsal mukaveledir. İki otorite birbirinin egemenlik sahasına müdahale etmemek kayıt ve şartıyla dünyevi otorite (devlet veya devlet adına egemenlik hakkını elinde bulun­duran -kişi veya kurum olarak- kral veya meclis)s kendi hür ve müstakil iradesiy­le Hıristiyan hukukunu yürürlüğe koymayı tercih etmiş olabilir. Nitekim Batı dün­yasındaki uygulama da bu merkezdedir. Fakat bu fiili durum kanun koyucunun tercihi olarak ortaya çıkmaktadır; kilisenin baskısıyla değil, fakat Hıristiyan insanla­rın riayet etmek istedikleri kanun hakkında öngördükleri bir tercihin sonucu ola­rak Bu durum, demokrasi içinde dinin bir yeri olduğunu göstermiyor, fakat dinin ancak demokrasinin öngördüğü sınırlar içinde ve "profane" bir mahiyet ihraz et­miş olarak yaşama hakkına sahip olduğunu ifade ediyor.

Mazisinde demokratik bir hayat yaşamamış bile olsa, Türkiye gibi ülkelerde demokrasiye sahip çıkmak isteyenlerin bu ayrımların taşıdığı önemin bilincinde olmaları gerekiyor.

Şer’i Devlet, Demokrasi ile Yönetilebilir mi?

Demokratik zeminde İslam şeriatına uygun düşen bir hukuki uygulamanın ay­nı zamanda İslami bir uygulama anlamına gelmeyeceğini söylemiştik Şimdi de, şer’i devletin demokrasi ile yönetilip yönetilemeyeceği sorusu üzerinde düşün­meye çalışalım. Bu soru, İslam'da "icma-ı ümmet" kurumunun mevcut bulunuşu­na veya ilk halifelerin seçim yoluyla yönetimin başına gelmiş bulunmaları gerçe­ğine bakarak ve "icma-ı ümmet" (bilim adamlarının toplanarak ortaklaşa karar vermeleri) kurumunun olsun, seçim kurumunun olsun münhasıran demokratik yönetimlerin özelliğidir, diye düşünenlerin aklına gelmektedir.

Burada dikkatimizi yeniden öngörülen hakların ve kurumların hangi kaynaktan neşet ettiği hususuna çevirmemiz gerekiyor. Demokrasilerde kanun koyma yet­kisinin kaynağı (yani egemenliğin menşei) kişi veya topluluk (halk) olarak beşer iradesine dayanıyor. Dolayısıyla söz konusu haklar veya kurumlar üzerinde tasar­ruf yetkisi, o hakkı ihdas den merciin elinde bulunuyor. Oysa İslam hukukunda, bu hakların kaynağı vahye (ilahi hukuka, ilahi kaynağa) dayandırılıyor. İslam idare­sinde yönetimi elinde tutanlar, bu haklar ve kurumlar üzerinde keyiflerince tasar­ruf edebilme hakkına ve yetkisine haiz değildir. Müslüman idareci istemese de, şeriatın zımmilere (gayrimüslim tebaa) tanıdığı hakları uygulamak zorundadır.

Şu örnek aydınlatıcı olabilir. Zımmiler arasındaki davada iki taraf da ihtilafın İs­lam şeriatına göre karara bağlanmasını isterse, İslam mahkemeleri onlara şeriatı uygulamak zorundadır. (Mevdudi, age., s.65 vd.) Bu durum, onlara İslam hukuku­nun bahşettiği bir haktır. Şimdi, kendilerine İslam hukukunun uygulanmasını talep eden zımmiler, bu talepleriyle İslam dairesine dahil olmuş oluyor mu? Açıktır ki, hayır, gayrı müslim tebaa, burada, İslam hukukunun onlara tanıdığı bir hakkı, ken­di hür ve müstakil iradeleriyle tercih etmiş oluyorlar, fakat bu suretle Müslüman olmuş olmuyorlar. Çünkü temelde, tecelli eden irade İslam'a ait olmakta devam ediyor (demokrasilerde Müslümanlara tanınabilecek hakların mahiyetini düşüne­lim).

Bu bağlamda, şu ayrımlara dikkat edilmesi gerektiğini düşünüyoruz:

1.  İslam hukuk kurallarının yürürlükte olduğu bir toplumda yöneticilerin belir­lenmesi için oy verme, seçme veya daha genel olarak yönetime katılma prosesi bir şekilde düzenlenmiş olabilir. Bu proseslerin nasıl belirlenebileceği orada yaşa­yan Müslüman bilim adamları ve hukukçular tarafından tartışılabilir ve bazı sonuç­lara, kararlara varılabilir. Durum, bir İslam toplumunun iç meselesi olarak değer­lendirilecektir. Söz konusu iç mesele muvacehesinde siyasi partilerin kurulmasının uygun olup olmadığı da konuşulabilir. Bütün bu konuşmaların, tartışmaların, alına­cak kararların Islami bir zemin üzerinde cereyan ettiği hususu hatırdan çıkarılma­malıdır.

2.  Aynı konuların İslam hukukunun yürürlükte olmadığı bir toplum düzeninde tartışılması farklı bir anlam ifade edecektir. Gayrı İslami bir hukuk rejiminde, Isla- mi siyasi partilerin kurulmasını tecviz eden rejim, aslında, son tahlilde, kendi sıh­hatini, hayatiyetini devam ettirebilme gayesini gerçekleştirebilmeyi öngörmekte­dir. Böyle bir zeminde İslam'ın hayata geçirilmesi niyetiyle yola çıkanlar, gene son tahlilde, belki de karşısında olduklarını düşündükleri bir nizamın devamına yardım ettiklerini fark edeceklerdir.

Böylece aynı sosyal, hukuki vb. kurumların İslami düzlemde taşıdığı anlamın gayri İslami düzlemde taşıdığı anlamla ötüşmeyebileceği anlaşılmaktadır sanıyo­rum. Bu durum, bizi, İslam'a ait bazı kurumlar Batı kültürüne ait bazı kurumlara sureta benzese bile, onların künhüne vakıf olmaya zorlamaktadır.

SON SÖZ YERİNE

Dikkat edilmiş olacağı gibi bu denemede, demokrasinin kendini gerçekleştir­mesi sürecinde karşılaşabileceği sorunlara değinilmedi. Demokraside kararın oluş­masını belirleyen ölçütün kelle hesabı (sayı) olması hasebiyle ortaya çıkabilecek sorunlarla nasıl başa çıkılabileceği (veya başa çıkılıp çıkılamayacağı) kalitenin kantite tarafından belirlenmesinin öne çıktığı bir yönetim mekanizmasında azınlıkta kalanların durumu, veya egemenliği ele geçirmesi sağlanan azınlığın çoğunluğu ta­hakküm etmesi halinde savunmasız bırakılabilen çoğunluğun haklarının nasıl koru­nabileceği (veya korunabilip korunamayacağı), demokrasilerde teorik olarak söy­lendiği gibi isteyen herkesin istediği görüşle yönetime talip olma yolunun açık olup olmadığı, dolayısıyla seçenlerle (seçmenler) seçilenlerin arasında fikri mutabakatın mevcut olup olmadığı vb. konular, bu denemenin dışında tutuldu.

Keza, İslam’ı, egemenliğin kaynağı yönünden demokrasi dairesinin dışında tut­tuğumuz ifade edilirken İslami yönetimde temel hakların ve özgürlüklerin nasıl sağlandığı ve demokrasi ile karşılaştırıldığında söz konusu hakların ve özgürlükle­rin teminatının nasıl bir düzlemde belirlendiği ve bu konularda asıl belirleyici sa­yılması gereken hukuk devletinin nasıl bina edilmiş olduğu hususlarına da değinil­medi.

Bu denemede, demokrasi bir veri olarak kabul edilmek suretiyle, Türkiye'nin demokrasinin neresinde kaldığı sorusu irdelenmeye çalışıldı ve hali hazırda Tür­kiye'nin mevcut şartları itibarıyla demokrasi ile yüzde yüz çakışır bir manzara gös­termediği belirlendi. Fakat bu durumun bu ülkede yaşayan kişilerin kabiliyetsizli­ği ile veya bu konudaki irade eksikliği ile açıklanamayacağı anlaşılır olmalıdır. Çün­kü Türkiye'nin son yüz elli yıllık batılılaşma tarihi, onun aynı zamanda demokra­tikleşme tarihi olarak da yorumlanabilir.

Demokrasi köleci, sınıflı toplumların kendine özgü çıkar çatışmaları sonucu ortaya çıkmış bir yönetim biçimidir. Bu yönetim biçimi, secular, profan ve aynı zamanda dini düşünme biçimlerinin hasılası olan bir zihniyet tarafından beslenir. Bu yönetim biçimi, bu düşünme biçiminden ayrı telakki edilemez. Aslında yöne­tim biçimi, değinilen zihniyetin dışlaşmasından ibarettir. Söz konusu zihniyet de, kaynağını son tahlilde hümanizmada bulmaktadır. Şimdi Türkiye’nin bir buçuk asırlık çabasına rağmen demokratik yönetim ve düşünme biçimine ulaşamadığı kabul ediliyorsa, bunun sebepleri: I. Genelde Batıda demokrasiyi besleyen kül­tür ortamıyla özdeşliği bulunmadığı, 2. Özelde TC'nin devletten yana, fakat fer­de karşı, sivil örgütlenmelere müsaade etmeyen, kendine özgü bir ideolojiyi sa­vunan yapısının mahiyetine müracaat edilerek açıklanmaya çalışılmalıdır.

Böylece, insanların, "hadi demokrat olalım" demekle demokrat olunamayaca­ğı ortaya çıkmaktadır.

Öte yandan, Islami iradenin tecelli ettiği bir Müslüman toplulukta, orada ya­şayan Müslümanların yöneticilerini nasıl seçecekleri hususunda, diyelim ki Alman Anayasasına müracaat etmelerinin şeriata uygun olabileceği ile; Islami iradenin ifna edilmiş olduğu bir toplumda yaşayan insanların demokratik seçimleri (taleple­ri) muvacehesinde herhangi bir şer'i kurumu yürürlüğe koymalarının şer'i uygula­ma anlamına gelmeyebileceği hususları arasındaki fark, bu konuda zihni berraklı­ğa ulaşmak isteyenlerin üzerinde düşünecekleri bir konudur.


Copyright 2018 © RAHLE DERGİSİ